नक्कली बिहे गरेर एयरपोर्टबाटै भाग्न खोज्ने ?

लामो समय नेपालमा बामपन्थी राजनीतिमा सक्रिय कमानसिंह लामा दक्षिण कोरियाका लागि नेपाली राजदूत हुनुहुन्छ । अरु राजदूत कार्यक्षेत्रमा पुगेपछि मात्र विवादमा तानिने गरे पनि लामालाई भने सिफारिस भएसँगै मानव बेचबिखन लगायतका गम्भीर आरोप लाग्यो । कार्यभार सम्हालेपछि पनि अघिल्ला राजदूत कमल कोइरालाले जस्तो नेपाली समुदायसँग सम्बन्ध राख्न नसकेको, नेपाली श्रमिकलाई हेप्ने गरेको, नेपालीहरुलाई कोरिया लगेर गैरकानुनी बनाई लुकाउने गरेको लगायतका आरोपहरु लामामाथि लागे ।

एमाओवादीको केन्द्रीय सदस्यबाट हटेर कूटनीतिक भूमिकाका पुगेका लामा पछिल्लोपटक लुम्बिनीबाट शान्तिदीप कोरिया लैजाने र विश्व शान्तिका लागि पहल गर्ने भन्दै तामझामपूर्ण कार्यक्रम गर्न नेपाल आउनुभएको थियो । यसै मेलोमा अनलाइनखबर डटकमले उहाँमाथि लागेका आरोप र कोरियामा रहेका नेपालीको अवस्थाबारे लामो कुराकानी गरेको छ :

नेपालबाट शान्तिदीप कोरिया लैजाने भन्दै तपाईले लुम्बिनीमा कार्यक्रम गर्नुभयो । यति धेरै खर्च र तामझाम किन गर्नुपरेको हो ?

विश्वशान्ति कायम गर्न ।

नेपालबाट कोरियामा शान्तिदीप लैजाँदा अहिले दुई कोरियावीचको तनाव कम हुन्छ त त्यसो भए ?

मैले निकै पहिलेदेखि शान्तिदीप कोरिया लैजाने योजना बनाएको थिएँ । अहिले संयोगमात्र त्यस्तो परेको हो । अहिले साँच्चिकै युद्ध भड्केला कि भन्ने त्रासको अवस्था छ । हामीले ठीक समयमा योजना बनाएका रहेछौं भन्ने देखियो ।

शान्तिदीप कोरिया लगेर के गर्ने योजना छ ?

बुद्ध नेपालमा जन्मिएका हुन् भनेर कोरियालीमाझ प्रचार गर्ने मुख्य उद्देश्य हो । कोरियाको हाइस्कुलमा अझै पनि बुद्ध भारतमा जन्मिएको भनेर उल्लेख छ । जो कोरियालीले हाइस्कुल पास गरे उनीहरुलाई त बुद्ध भारतमै जन्मिएका हुन् भन्ने छाप छ । उनीहरुको दिमागबाट त्यो छाप हटाउनलाई मैले यसो गरेको हुँ । बुद्ध नेपालमा जन्मिएका हुन् तर बिदेशमा तिब्बतियन बुद्धिज्म भनेर चिनिन्छ, नेपाली बुद्धिज्म पो भन्नुपर्ने हो । होचाकी श्रीमती सबैकी भाउजू भनेजस्तै भयो, त्यसो त हुनुभएन नि ।

कोरियामा चार-पाँचवटा बुद्धिष्ट सेक्टरमध्ये जोगे अर्डर भन्ने सेक्टर छ । त्यहाँका १ सय ८ वटा गुम्बामा लगेर अखण्ड दीप बाल्ने योजना छ, सातवटा रथमा बुद्धको मूर्ती रथयात्रा गराउने योजना छ । मे ११ तारिखमा पाँच किलोमिटर परेड हुन्छ, लाखौं कोरियाली जनता हातमा बत्ती लिएर परेड खेल्ने योजना छ । त्यहीँ झाँकीमा नेपालीहरुको लाइन हुन्छ, जहाँ मायादेवीको मन्दिर, अशोक स्तम्भ, स्वयम्भू र बौद्धको स्तूपा लगायत प्रर्दशन गरिन्छ । दुई कोरियावीच युद्ध भयो भने नेपाल प्रभावित हुन्न भन्ने छैन । त्यसैले हामी दुई मुलुकको सीमानामा शान्तिको प्रार्थना गर्छौं ।

यो कार्यक्रममा नेपाल सरकारको संलग्नता छ कि छैन ?

गर्नुपर्ने त नेपाल सरकारले नै हो नि । तर, केही पनि सहयोग गरेन । म नेपाल आउन पनि सरकारले ब्यक्तिगत बिदा लिन लगायो । यो सवै मेरो ब्यक्तिगतरुपमा र कोरियामा रहेका नेपाली जनताहरुको संलग्नतामा भइरहेको छ । त्यहाँ नागरिक समाज बनाएर पैसा संकलन गर्नुभएको छ, राजदूत अगाडि जाउ, हामी सहयोग गर्छौं भनेर भनेका छन् । जनताको सहभागिता भएका कारण नेपाल सरकारलाई पनि दबाब भयो, राष्ट्रपति कार्यालयमा कार्यक्रम गर्‍यौं, मन्त्रीहरु आएर शुभकामना दिनुभयो ।

कति पैसा खर्च भयो ?

कति पैसा लाग्यो ठ्याक्कै त भन्न सकिन्न । किनभने नागरिकस्तरबाट आ-आफै खर्च भएको छ । सरकारले बजेट छुट्टाएको भए त ४-५ करोड रुपैयाँभन्दा कमीले हुने थिएन ।

कोरियामा तपाईं राजदूत भएर गएको पनि एक बर्ष बढि भयो । नेपाली श्रमिकको संख्या बढेसँगै त्यहाँ बिभिन्न खालेको समस्या पनि बढेको भनिन्न । तपाईंले देखेका मुख्य समस्या केके छन् ?

समस्या नभएको ठाउँ कहाँ छ र ? यहीँ पनि समस्या छन नि । मान्छे जहाँ गयो, त्यहाँ त्यहाँ समस्याले पछ्याउँछ । अहिले कोरियामा जो मजदुर बनेर गएका छन्, ती यहाँका असली मजदुर हैनन् । मुख्य समस्या त्यही हो । असली मजदुर गएको भए त त्यहाँ समस्या कम पर्दथ्यो ।

त्यसो भए भाषा परीक्षा पास गरेर इपीएस प्रणालीमार्फत् कोरिया गएका नेपालीहरु असली मजदुर हैनन् ?

यहाँ बीए, एमए पास गरेका मान्छेहरु त्यहाँ श्रमिक बनेर गएका छन् । ती नेपालका असली मजदुर हुन् कि हैनन तपाई आफै भन्नुस् । मालिकले जति बढी दलायो त्यति बढी नाफा हुन्छ । तर, बानी नभएका श्रमिकहरुले कसरी खटेर काम गर्न सक्छन् ? यहीँ नै मजदुरी गरेर बानी परेको भए त उसलाई त्यस्ता काम गाह्रो लाग्दैन । बहर गोरु दाउँदाखेरि सियोमा हिड्दैन नि । त्यस्तै भएको छ, कोरियामा गएका नेपालीहरुलाई । कोही ६० बर्षको बुढोसँग २० बर्षको तरुनी केटी बिहे गरेर गएका छन् । त्यो यहीँकै समस्या हो, यहीँबाट समस्या बोकेर गएका छन् ।

कोरियाले नै भाषा परीक्षामा सयमा सय नम्बर ल्याउनेहरु, अब्बललाई छानेर लैजाने नीति बनाएको छ । त्यस्तोमा नपढेका र तपाईले भनेजस्तै साँच्चैका मजदुरहरु कसरी कोरिया जान सक्छन ?

तपाईले औंल्याएको कुरा पनि सही हो । त्यहाँ नेपाली जाने भनेको थ्रीडी-डीफिकल्ट, डर्टी, डेन्जर) काम गर्न हो । कोरियनले गर्न नसकेको काम नेपालीलाई गराउने हो । यहाँबाट जानेले टवलवर्क जस्तो सजिलो ठान्छन् । त्यसो नभएपछि अर्कोमा सजिलो पाइन्छ कि भनेर कम्पनी फेर्दै चाहार्न थाल्छन् । जसले लगेको उसले कम्पनी फेर्न अनुमति नदिएपछि उ अबैधानिक भइहाल्छ । अबैधानिक भएपछि समस्यै समस्या ।

त्यही कारण पछिल्लो समयमा इपीएसबाट गएकाहरु पनि अबैधानिक बनिरहेको भन्ने सुनिन्छ । तपाईलाई नेपालीहरु ऋवैधानिक भए भनेर कोरियनले गुनासो गरेका छैनन ?

मलाई कोरियन मन्त्रीले भन्छन्- तिम्रो मुलुकबाट बढी इल्लिगल कामदार आए । मैले मजाले जवाफ दिन्छु- ‘तिम्रो देशका कम्पनी सञ्चालकहरुले इल्लिगललाई काम दिने, उनीहरुले काम नदिए कसरी आउँछन् नेपाली ? आउँदा लिगल नै आउँछन्, नआउ भन्न भएन, तपाईहरु इलिगललाई काम दिनुहुन्छ, अनि इलिगल बढ्छन् । हामी कहाँ खोज्न जाने ?’

इलिगल हुनु चाहना हैन, बाध्यता हो । कुन दरमा बढिरहेको छ भनेर त ठ्याक्कै भन्न सकिन्न । यति हो- इपीएसमा गएका सबै लिगल चाहिं छैनन् । जुन कम्पनीले नेपालबाट लगेको उसको अनुमतिमा तीनपटकसम्म कम्पनी फेर्न सकिन्छ, त्योभन्दा बढी कम्पनी फेरे इलिगल भइहालिन्छ । सुरुमा लाने कम्पनीले अनुमति नदिए त एकपटक फेरे पनि इलिगल । राम्रो काम गर्ने मान्छेलाई साहुले जानै दिन्न, काम नलाग्नेलाई खुरुक्क जान दिन्छ । त्यसैले इलिगल हुने क्रम बढेको होला ।

त्यहीं नै नेपालीहरुले इलिगल बनाइदिने ब्यापार पनि गरिरहेका छन । एउटा कामदारलाई गएर भड्कायो, अर्को ठाउँमा यति तलव पाउने काम मिलाइदिन्छु भन्यो । महिनामै ५ लाख वन बढि तलव पाइने भएपछि को जाँदैन ? त्यसरी काम लगाइदिएवापत यसले दुई तीनलाख रुपैयाँ हजम गरिदिन्छ । त्यहाँ बस्ने पुराना नेपालीहरुले नै इलिगल बनाउने धन्दा चलाइरहेको छन् ।

पछिल्लो दिनमा कोरियामा नेपालीहरुको मृत्यु हुने क्रम पनि बढिरहेको देखिन्छ । कतिपय दुर्घटनामा त कतिपयले आत्महत्या गरेको पाइन्छ । यसको कारण खोतल्नुभएको छ ?

मर्न त मान्छे यहाँ पनि मर्छन नि । त्यहाँ मरेको समाचार बन्छ, यहाँ मरेको समाचार बन्दैन । अर्को कुरा, अहिलेका नयाँ पुस्ताका केटाकेटीहरु कसैको लभ हुन्छ कसैको के हुन्छ , त्यो कारणले पनि आत्महत्या गरिरहेका छन् । कतिपय यहाँ कामै नगरेका, थालमै भात पाकेका मान्छे त्यहाँ गएर काममा बेस्कन दलिनुपर्छ । यताबाट परिवार पेल्छ- जसरी पनि त्यहीँ बसेर कमाउनु भनेर । उता साहुले पेल्छ दलिएर काम गर भनेर । यस्तो दोहोरो प्रेसरका कारण पनि मानिसहरुले आत्महत्या गरिरहेका छन् । जहान छोराछोरी नेपालमा छाडेर गएर त्यहाँ गएर गलत काम गर्नेहरु पनि छन । हुनसक्छ उनीहरुलाई कुनै दीर्घरोग लागेको हुनसक्छ । यो चाहिं मेरो मोटामोटी अनुमान हो । मैले के कारण हो भनेर अनुसन्धान गर्न एउटा समिति बनाएको छु, त्यसले रिपोर्ट दिइसकेको छैन ।

तीन महिनाको समय दिएर गठन गरिएको समितिले रिपोर्ट नै नबुझाएको हो कि तपाइहरुले सार्वजनिक गर्न नखोजेको हो ?

रिपोर्ट नै बुझाएको छैन । कोरिया ठूलो मुलुक छ । फिल्डमा पुगेर अनुसन्धान गर्न साधन स्रोत धेरै चाहिन्छ । साधन स्रोतका अभावले पनि ढिलाइ भइरहेको होला ।

अक्सर राजनीतिक नियुक्तिबाट गएको नेपाली राजदूत भएका ठाउँमा नेपाली समुदाय र दूतावासको सम्बन्ध अलिक सुमधुर र करियर डिप्लोम्याट राजदूत भएका मुलुकमा अलिक तितो सम्बन्ध जस्तो देखिन्छ । तपाई राजनीतिक पृष्ठभूमिको मान्छे भएर पनि दूतावास र नेपाली समुदायसँगको सम्बन्ध किन राम्रो हुन नसकोको हो ? दूतावासप्रति किन यति धेरै गुनासो छ र दूरी छ कोरियामा रहेका नेपालीहरुको ?

कसैका लागि कोही पनि सय प्रतिशत राम्रो बन्न सक्दैन । यदि कोरियामा रहेका नेपालीहरु मदेखि असन्तुष्ट भए यत्रो ठूलो खर्चको शान्तिदीप सम्बन्धी कार्यक्रममा त्यहाँ रहेका नेपालीहरु कसरी सहभागी भए त ? इम्पावरिङ नेपाल २०१२ र शान्तिदीप गरी दुईवटा ठूला कार्यक्रम मैले त्यहीँका नेपालीको साथ लिएर गरेको छु । यस्तो कार्यक्रम अरु कुनचाहिं डिप्लोम्याटले गरेको छ ? इम्पावरिङ नेपाल २०१२ मा त यहाँबाट ५६ जना ब्यापारीहरु गएका थिए । नेपाल उद्योग बाणिज्य महासंघकै अध्यक्षको नेतृत्वमा ब्यापारीहरु गए, त्यहाँका ब्यापारीसँग लगानीका बिषयमा कुरा गरे । तर, नेपाल सरकारले एक रुपैयाँ पनि दिएन, त्यो सवै कोरियामा रहेको नेपाली नागरिक समाजले गरेको हो । त्यो सवै नेपाली मजदुरहरुकै सहयोग गरेको हो । मैले कसको के स्वार्थ पूरा गर्न सकिँन, त्यसका आधारमा कसैले मलाई के आरोप लगाउँदै हिँड्छ भने कमानसिंह लामा उनीहरुसँग जुधेर, बाझेर हिड्ने मान्छे हैन । सही कुरा जे हो त्यसैको पछि लाग्छ, को ठूलो, को सानो भनेर ख्याल गर्दैन ।

म राजनीतिक नियुक्तिमा गएको भएपनि म त्यहाँ पोलटिक्स गर्दिन । एमाओवादीको केद्रीय सदस्य थिएँ, अहिले छैन । मैले छाडेकै हुँ । जुत्ता बाहिर, मान्छे भित्र भन्या झैं मेरो पोलटिक्स गर्ने जुत्ता बाहिर छ, म कुटनीतिज्ञको भूमिकामा त्यहाँ छु । कसैले मलाई तँ राजनीतिक नियुक्तिमा आएको होस्, हाम्रो होस, राजनीति गर, भन्छन् तर त्यो म गर्दिन । म तामाङको प्रतिनिधि पनि हैन, म माओवादीको पनि हैन, म काभ्रेली पनि हैन, म नेपाल र नेपालीको प्रतिनिधि हुँ । कसैले गलत गर्छ भने छाडिन्न, कसैले लोभ लालच देखाए पनि लागिन्न त्यसको पछि । आरोप लगाउन सकिन्छ, मैले उहाँहरुको चाहना पूरा नगरेको पनि हुँला । तर, म ठीक लागेको मात्र गर्छु, बेठिक लाग्यो भने गर्दिन ।

तपाईं राजदूत भएर जानुअघि पनि तपाईले कोरियामा नेपालीलाई पठाएर अबैधानिक बनाउनुभयो, मानव बेचबिखनको धन्दा चलाउनुभयो भन्ने कुरा आएको थियो । तपाई राजदूत भएर गएपछि इम्पावरिङ नेपालका नाममा गरिएको कार्यक्रममा पनि केही मान्छेहरु लुकेर बसे । राजदूत आफैं मानव बेचबिखनमा र अबैधानिक धन्दाका संरक्षक हुन भन्ने आरोप यसबाट सत्य देखिन्न र ?

हो, ब्यापारीको टोलीमा गएका तीन जना मान्छे लुकेछन् । उद्योग बाणिज्य महासंघका अध्यक्ष सुरज बैद्यजीले सिफारिस गरेको मान्छेलाई मैले सिफारिस गरिदिएँ । मैले उनीहरुले पठाएको मान्छेलाई विश्वास गर्नुपर्‍यो । त्यसमध्ये दुईजना छुट्टै गएछन, कार्यक्रममै गएनछन, लुकेछन् । मैले त्यतिखेर थाहा पाइँन, ख्याल पनि गरिँन । भन्नेले भने- राजदूतले मान्छे लुकायो भनेर । उहाँहरुलाई त्यही लाग्यो भन्नुभयो, ठिकै छ ।

तपाईं त त्यहाँको हेड अफ दि मिसन हो । तपाईले निम्ता गरेका दुई जना टोलीमै नहुँदा जानकारी नहुने भन्ने त पत्याउन सकिन्न । अर्कोकुरा तपाईले ढिलै थाहा पाउनुभयो रे, त्यसपछि उनीहरुलाई फर्काउन, त्यसमा संलग्न हुनेलाई कारवाही गर्न किन खोज्नुभएन । यसले तपाईकै संलग्नताको आरोपलाई बलियो बनाउँदैन र ?

औंला ठड्याउनु स्वभाविक हो । मैले फूलको माला पनि लगाएको छु, जुत्ताको माला पनि लगाएको छु । त्यही पुलिसले मलाई लात्तले पनि हानेको छ, त्यसैको स्यालुट पनि खाएको छु । मैले धेरै अनुभव हाँसिल गरेको छु । यी सबै सहन म तयार छु, त्यसले मलाई केही गर्दैन । अहिलेको कार्यक्रममा पनि कमानसिंहले मान्छे लानलाई गरेको हो भन्छन् । मान्छे त जान्छन्, तर फर्केर पनि आउँछन् । अस्तिमात्र एकनाथ ढकाल(पूर्वमन्त्री एवं परिवार दलका अध्यक्ष) जीले ३५ जना मान्छे लगेर जानुभयो, उनीहरुले त्यहाँको सडकमा बसेर माग्दैथिए, उनीहरुलाई पक्रेर पठाइदिएँ । त्यसको हल्ला गर्दैनन, कमानसिंह लामाले देशका लागि काम गर्दा त्यसो भयो त के बिगि्रयो ?

ती लुकेका तीन जनामध्ये दुईजना एफएनसीसीआईको सिफारिसमा र एकजना ट्रेकिङ एजेन्ट्स एसोसिएसनको सिफारिसमा गएको मान्छे लुकेछ । अब मैले उनीहरुबाट पैसा खाएकै हो भने उनीहरुलाई सोध्नुस् । उनीहरुको सबै बिबरण लिएर मैले कोरिया सरकारलाई पक्रनका लागि जानकारी गराइसकेको छु । नेपाली समाज जो हल्ला गर्छन, मैले उनीहरुलाई भनेको छु- तपाईहरु देखाइदिनुस् ती मान्छे म पक्रेर नेपाल फर्कादिन्छु भनेको छु । लुक्यो त तीन जना मान्छे लुकेर के कोरियामा ती तीनजना मात्र इलिगल छन् ? राजदूतावासमा आउने इलिगल सबैलाई पक्रेर मैले पठाइदिउँ ? जति पनि कोरियामा समस्या आएका छन्, ती सबै इलिगलसँग सम्बन्धित छन् । ती समस्या परेर आउनेलाई घोक्राएर पठाइदिउँ त ? त्यो काम त मेरो हैन । ल, दुई तीनजना नेपालीका छोराले बसेर कमाएर खाए त के बिगि्रयो ? यसो भन्दा कसैले मलाई इलिगललाई संरक्षण गर्‍यो भन्छन् भने मलाई टाउको दुखाई छैन ।

एकनाथ ढकालले मन्त्री हुँदा त्यस्तो काम गर्नुभएको हो कि पद छाडेपछि ?

मन्त्री हुँदै नै हो । एकनाथ त एउटा उदाहरणमात्र हो, त्यस्ता गिरोह नेपालमा छन् । उनीहरुले भिसा पनि सजिलै पाउँदा रहेछन् । पहिलोपटक ६ जनालाई पक्रेर माफी मगाएर पठाएको हो । फेरि पनि नेपालीहरुले समातेर राखेका रहेछन्, पछि उम्किएछन् ।

कोरियामा काम गर्ने श्रमिकहरुको बिदा आइतबार हुने हो । तर, त्यही दिन दूतावास बन्द हुँदा नेपाली श्रमिकले सेवा पाउन नसकेको भन्ने गुनासो छ । आइतवार दूतावास खोल्न केले समस्या भयो ?

यो कुरा पनि मेरोबिरुद्ध खुब चर्काइएको छ । त्यो मैले चाहेर मात्र खुल्ने हैन । थप बजेट दिनुपर्‍यो नि सरकारले । सित्तैमा त कसले काम गर्छ र ? दूतावास आइतवार खोल्नुपर्‍यो भनेर मैले प्रस्ताव पठाएको छु, तर त्यसको बजेट स्वीकृत भएकै छैन । स्वीकृत भएको बजेट पाउनै कति समय लाग्छ । उहाँहरुले भन्नासाथ त्यो हुँदैन । नेपाल सरकारका कर्मचारी कानुनले तोकेको कुरा गर्न बाध्य हुन्छन्, मैले चाहेर मात्र खुसुक्क आइतवार पनि काम गर भनेर हुन्छ र ? आइतवार दूतावास खोल्दैमा समस्या समस्या समाधान हुने पनि हैन, तर नहुनुभन्दा कानै भए पनि बेस भनेर मैले पहल गरिरहेको छु । एउटा कारिन्दामात्र बसेर दूतावास खोलेर हुँदैन, सिंगो राजदूतावास खोल्नपुर्‍यो त्यसका लागि बजेट चाहिन्छ ।

नेपाली दूतावासमा रहेको दोषाभे पनि दूतावासले हटायो रे । जरुरी नदेखेर हो ?

बिश्वको कुनै पनि नेपाली राजदूतवासमा दोभाषे हुने ब्यबस्था नै छैन । दोभाषे भएर हटाएको हैन, म गएपछि त्यो पद सिर्जना गर्न चाहिं खोजेको हुँ । दूतावासलाई दोभाषे चाहिन्छ त्यसैले त मैले दोभाषे राख्नलाई बजेट देउ भनेर काठमाण्डौ लेखिपठाएको छु । श्रम मन्त्रालय अन्र्तगतको कल्याणकोषको ४-५ हजार डलर दिनुपर्‍यो त्यो पैसाले हामी दोभाषे राख्छौं भनेको छु । मैले काम गरिरहेको छु, कसले के भन्यो भन्नेसँग आत्तिन्न ।

तपाईले आइतवार दूतावास खोल्न र दोभाषे राख्न पैसाको अभाव भन्नुभयो । तर हालै तपाईहरु मासिक लाखौं रुपैयाँ बढी भाडा पर्ने स्थानमा सर्नुभएको छ रे ? त्यसका लागि रकम हुने, दोषाभेलाई रकम चाहिँ नहुने ?

अब दूतावासै नराख्ने भन्यो भने मात्र खर्च नबढ्ने हो, नत्र त बढिहाल्छ । नराख्ने भने नराख्ने, म फर्किएर आउँला । नेपालमा चुनावको माहौल बनिरहेको छ, चुनावमा उठौं, उठौं लाग्या छ । मलाई राजदूत भएर बसिरहनु जरुरी छैन ।

दूतावास सानो भएर हामी सर्नुपरेको हो । पहिले तीनजनाले काम गर्थे, अहिले ९ जनाले काम गर्छन् । पार्किङ पनि थिएन, दूतावासकै मोटर सडकमा राख्नुपर्ने थियो । दूतावासमा हिटिङ सिस्टम नभएकाले पाइप फुटेर दूतावासका महत्वपूर्ण दस्तावेज भिजे । त्यसै कारण परराष्ट्रले तुरुन्त सर्नु भनेको थियो । बच्चा सानो हुँदा सानो अण्डरवेयर, ठूलो भएपछि अण्डरवेयर राम्रो भएपनि ठूलो नै किन्नुपर्छ । नयाँ ठाउँ बल्ल राजदूतावासजस्तो भयो भनिरहेका छन् नेपालीहरुले । पुरानै ठाउँमा बस्दा पनि भाडा त बढिहाल्थ्यो । घोटला भयो भन्ने लाग्छ भने छानविन गरे हुन्छ ।

इलिगल नेपालीहरुको पासपोर्ट रिन्यु गर्न पनि मिल्दैन भन्ने गुनासो आएको छ । के समस्या हो ?

इलिगलको रिन्यु भइरहेको छ त । इलिगलको अर्को नामै समस्या हो, उहाँहरु इलिगल हुनुहुन्छ त समस्या भइहाल्छ नि । आफु इलिगल हुँदाहुँदै नक्कली भिसा हानेर बस्ने अनि त्यस्तोलाई कसरी पासपोर्ट रिन्यु गर्न सकिन्छ ? इलिगल नेपाली दूतावासमा आएपछि उसलाई त समातेर नेपाल पठाउने हो । त्यसैले एकदमै आवश्यक पर्दा मात्र तपाईहरु दूतावासमा आउनुस भनेको हुँ । इलिगल छौं भने मकहाँ देखिन नआउ, मलाई जानकारी पनि नदेऊ, मलाई मतलव छैन । अब दूतावास आउनुहुन्छ भने मेरो नेपालीलाई ट्राभल डकुमेन्ट दिएर नेपाल पठाउने काम हो । म त्यही गर्छु ।

कोरिया जान इपीएसको वेटिङ लिष्टमा रहनुभएका र भाषा परीक्षा दिने सोचमा रहेकालाई तपाईको सुझाव के छ ?

मुख्य कुरा त्यहाँ गएर थ्रीडी काम गर्ने हो, काम गर्न सक्छु, भिड्छु भन्ने मानसिकता बनाउनुपर्यो । उहाँबाट अदक्ष कामदार जान्छन त्यहाँ जरुरी छ दक्ष कामदारको । यदि तपाई बिहे गर्नुहुन्छ, असली बिहे गर्नुस, नक्कली बिहे नर्गुनस् । २० बर्षको तरुनी केटी ६० बर्षको बुढासँग बिहे गरेर जाने अनि एयरपोर्टबाटै भाग्न खोज्ने । उसले बल्ल तरुनी केटी पाएँ भनेर दंग पर्छ । अनि झगडा भइहाल्छ ।

मेरो प्रस्तावचाहिं के छ भने- इपीएस परीक्षामा भाषामा राम्रो नम्बर हैन, एउटा सय किलोको बोरा राखियोस, उठाउन सक्छ जावोस, सक्दैन नजावोस् । चाहे एमए गरोस् वा पीएचडी नेपालीले गर्ने काम नै बोक्ने उचाल्ने र दुःखको हो । त्यहाँ मालिक र कामदारको रिलेसन हुन्छ, तपाईले मरेर काम नगरी सुख छैन । त्यो बुझेर कोरिया जानुस् ।